บทความทางกฎหมายเรื่อง “มะลับ มะเร็ง ข้อมูลด้านสุขภาพบุคคลผู้ใดจะนำไปเปิดเผยไม่ได้”โดยอัยการวรเทพ สกุลพิชัยรัตน์
๑๑ มกราคม ๒๕๖๗
“ โรคมะเร็ง” เป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับหนึ่งของคนไทย และเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับต้น ๆ ของคนทั่วโลก ประเทศไทยพบผู้ป่วยมะเร็งรายใหม่ปีละประมาณ ๑๔๐,๐๐๐ คน เสียชีวิตประมาณ ๘๐,๐๐๐ คน โรคมะเร็งที่พบมาก ๕ อันดับแรก คือ มะเร็งตับและท่อน้ำดี, มะเร็งปอด, มะเร็งเต้านม, มะเร็งลำไส้ใหญ่และไส้ตรง และ มะเร็งปากมดลูก
ผู้ป่วยโรคมะเร็งต้องการกำลังใจในการต่อสู้กับโรคมะเร็งอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากผู้ป่วยต้องประสบกับปัญหาต่างๆ เป็นระยะ เช่น ระยะที่ทราบว่าตัวเองเป็นโรคมะเร็งแล้วมีจิตใจหดหู่ ระยะที่ต้องรับการรักษาด้วยการผ่าตัด อาจต้องใช้เวลาอยู่ในโรงพยาบาลช่วงหนึ่ง ขณะที่รับยาเคมีบำบัดหรือการฉายรังสี อาจมีการเปลี่ยนแปลงของรูปลักษณ์ภายนอกบางอย่างที่สังเกตเห็นได้ เช่นผมร่วง ร่างกายสูบผอม และเมื่อโรคมะเร็งลุกลามมากจนผู้ป่วยอยู่ระยะสุดท้ายของชีวิต ผู้ป่วยอาจมีความอ่อนเพลีย ความคิดสับสน แต่ละช่วงเวลาผู้ป่วยจะมีปฏิกิริยาตอบสนองแตกต่างกันไป ผู้ป่วยโรคมะเร็งบางราย พอทราบว่า ตนเองเป็นโรคมะเร็ง อาการป่วยก็ทรุดลงทันที ทั้งที่ ก่อนทราบก็ใช้ชีวิตตามปกติ
การเผยแพร่ข้อมูลของผู้ป่วย ทั้งอาการเจ็บป่วย รูปภาพของผู้ป่วยผ่านโลกอินเตอร์เน็ต อาจเกิดมาจากความไม่รู้ หรือรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ซึ่งอาจหลุดมาจากประชาชนเอง หรือจากบุคลากรทางการแพทย์ ทั้งเจตนาและไม่เจตนา บ้างก็มีเจตนาดีต้องการช่วยเหลือผู้ป่วย เช่น การขอรับบริจาคเลือดหายาก
แต่ทั้งนี้ พึงจะต้องระวังในการโพสต์ข้อมูลเหล่านี้โดยที่ผู้ป่วยหรือญาติผู้ป่วยไม่อนุญาต เพราะ สุ่มเสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิส่วนบุคคล และ ขัดต่อพ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ ตามมาตรา ๗ ที่ระบุว่า “ ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล เป็นความลับส่วนบุคคล ผู้ใดจะนำไปเปิดเผยและอาจทำให้บุคคลนั้นเสียหายไม่ได้ เว้นแต่ ได้รับอนุญาตจากบุคคลนั้นโดยตรง และไม่ว่าในกรณีใดๆ ผู้ใดจะอาศัยอำนาจหรือสิทธิตามกฎหมายว่าด้วยข้อมูลข่าวสารของราชการ เพื่อขอเอกสารเกี่ยวกับข้อมูลสุขภาพของบุคคลไม่ได้”
และหาก แพทย์ เป็นผู้เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของผู้ป่วย มะเร็ง เสียเองอาจผิดได้ถ้า :
มาตรา ๓๒๓ ประมวลกฎหมายอาญา
“ ผู้ใดล่วงรู้หรือได้มาซึ่งความลับของผู้อื่นโดยเหตุที่เป็นเจ้าพนักงานผู้มีหน้าที่ โดยเหตุที่ประกอบอาชีพ เป็นแพทย์ เภสัชกร คนจำหน่ายยา นางผดุงครรภ์ ผู้พยาบาล นักบวช หมอความ ทนายความ หรือผู้สอบบัญชีหรือโดยเหตุที่เป็นผู้ช่วยในการประกอบอาชีพนั้นแล้วเปิดเผยความลับนั้นในประการที่น่าจะเกิดความเสียหายแก่ผู้หนึ่งผู้ใด ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินหกเดือน หรือปรับไม่เกินหนึ่งหมื่นบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
“ ข้อมูลมุขภาพของบุคคล เป็น “ความลับส่วนบุคคล” ผู้ใดจะนําไปเปิดเผยในประการที่ น่าจะทําให้บุคคลนั้นเสียหายไม่ได้
เหตุที่นำเรื่อง “ การเปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล โดยเฉพาะ เรื่อง “มะเร็ง” ของบุคคลอื่น มาเปิดเผยโดยผู้อื่น (เจ้าของข้อมูล) ไม่อนุญาต หรือไม่ยินยอม จะกระทำไม่ได้
สืบเนื่องมาจากปรากฏข่าวว่า มีการนำ “ข้อมูลส่วนบุคคลด้านสุขภาพ”ของ ผู้นำองค์กรกระบวนการยุติธรรม เรื่องการป่วยเจ็บ (โรคมะเร็ง ) โดยกล่าวอ้าง/ อ้างอิงว่า “ป่วยเป็นโรคมะเร็ง” ทั้งที่ ผู้เป็นเจ้าของข้อมูลสุขภาพ มิได้อนุญาต หรือ ยินยอมให้เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพดังกล่าว
หากเป็นเรื่องจริง....... ก็เป็น เรื่องการเปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคลโดยไม่ได้รับอนุญาต
แต่หากไม่เป็นเรื่องจริง.... นอกจากจะเป็นการละเมิดสิทธิบุคคลอื่น และเป็นความผิดตามกฎหมายดังที่กล่าวแล้ว ยังอาจทำให้ผู้ถูกอ้างอิงถึงได้รับความเสียหาย โดยเฉพาะผู้นำองค์กร หรือ แม่ทัพขององค์กร ย่อมอาจทำให้บุคลากรในองค์กรอาจเสียขวัญ เสียกำลังใจได้
คนที่ยินยอมและอนุญาตให้เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพ โดยเฉพาะ” ป่วยโรคมะเร็ง” ได้ก็มี และ ที่เห็นเด่นชัด คือ“ คุณชูวิทย์ กมลวิศิษฐ์” ที่ออกมาเปิดเผยและแถลงข่าวว่า “ตนเองกำลังป่วยเป็นโรคมะเร็ง” ขอยุติบทบาทและขอไปรักษาตัวที่ต่างประเทศ
และเพื่อให้เกิดความเข้าใจกฎหมายในเรื่องดังกล่าว
ตามพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติพ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๗ “ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” เป็น “ความลับส่วนบุคคล” ผู้ใด จะนําไปเปิดเผยในประการที่น่าจะทําให้บุคคลนั้นเสียหายไม่ได้
เว้นแต่ การเปิดเผยนั้น เป็ํนไปตามความประสงค์ของบุคคลนั้นโดยตรง หรือ มีกฎหมายเฉพาะบัญญัติให้ต้องเปิดเผย
แต่ไม่ว่าในกรณีใด ๆ ผู้ใด จะอาศัยอํานาจ หรือ สิทธิตามกฎหมายว่าด้วยข้อมูลข่าวสารของราชการ หรือ พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ หรือ กฎหมายอื่น เพื่อขอเอกสารเกี่ยวกับ ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล ที่ไม่ใช่ของตนไม่ได้
“กฎหมายยกเว้นให้เปิดเผยได้” เช่น
พระราชบัญญัติิข้อมูลข่าวสารของราชการ พ.ศ. ๒๕๔๐
มาตรา ๒๔ “ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” ที่อยู่ใ่นความครอบครองของหน่วยงานของรัฐตาม พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ เช่น โรงพยาบาลรัฐจะเปิดเผยข้อมูลของผู้ป่วยต่อเจ้าหน้าที่ภายในโรงพยาบาลแห่งนั้น จะกระทำได้ก็ต่อเมื่อ เป็นการนำข้อมูลไปใช้้เพื่อประโยชน์ในการดูแลรักษาผู้ป่วยรายนั้น หรือ เพื่อพัฒนา ปรับปรุงคุณภาพการรักษาพยาบาลของโรงพยาบาลแห่งนั้นเอง กรณีนี้ก็เข้าข้อยกเว้น ตามมาตรา ๒๔
ส่วน “การเปิดเผยข้อมูลที่ ไม่ต้องได้รับความยินยอม”
การนำข้อมูลผู้ป่วยไปใช้ให้เพื่อประโยชน์ในการศึกษาวิจัยทางคลินิก หรือการศึกษาวิจัยเชิงระบาดวิทยา
ข้อมูลผู้ป่วยที่ หน่วยงานหรือนักวิจัยควรดำเนินการปกปิดชื่อ หรือส่วนที่ทำให้รู้ว่าเป็นข้อมูลของผู้ป่วย ซึ่งจะทำให้ข้อมูลดังกล่าว ไม่ถือเป็นข้อมูลส่วนบุคคลอีก
แล้ว “ข้อมูลสุขภาพ” คือ อะไร ?
พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติพ.ศ. ๒๕๕๐
มาตรา ๓ “สุขภาพ” หมายความว่า ภาวะของมนุษย์ที่สมบูรณ์ทั้งทางกาย ทางจิต ทางปัญญา และทางสังคม เชื่อมโยงกันเป็นองค์รวมอย่างสมดุล
“ ข้อมูลด้านสุขภาพ” สะท้อนให้เห็นความหมายได้จาก
มาตรา ๘ ใน การบริการสาธารณสุข บุคลากรด้านสาธารณสุข ต้องแจ้ง” ข้อมูลด้านสุขภาพ”ที่เกี่ยวข้องกับการให้บริการให้ผู้รับบริการทราบอย่างเพียงพอที่ผู้รับบริการจะใช้ประกอบการตัดสินใจในการรับหรือไม่รับบริการใด
และในกรณีที่ ผู้รับบริการ ปฏิเสธไม่รับบริการใด จะให้บริการนั้นมิได้
ในกรณีที่ เกิดความเสียหายหรืออันตรายแก่ผู้รับบริการ เพราะเหตุที่ “ผู้รับบริการ” ปกปิด ข้อเท็จจริงที่ตนรู้และควรบอกให้แจ้ง หรือ แจ้งข้อความอันเป็นเท็จ ผู้ให้บริการ ไม่ต้องรับผิดชอบในความเสียหายหรืออันตรายนั้น
เว่นแต่ เป็นกรณีที่ ผู้ให้บริการ ประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรง
หากฝ่าฝืน ไปเปิดเผยข้อมูลสุขภาพของบุคคลอื่นโดยฝ่าฝืนความยินยอมของเจ้าของข้อมูลสุขภาพ มีผลเช่นใด ?
ดังนั้น เมื่อ การเปิดเผยข้อมูลสุขภาพบุคคล เป็น “ความผิดอันยอมความ” ได้ ก็สามารถ “ถอนคำร้องทุกข์” ได้เช่นกัน และเมื่อ “ถอนคำร้องทุกข์ สิทธินำคดีอาญามาฟ้องย่อมเป็นอันระงับไป ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา ๓๙ (๒) และหากจะร้องทุกข์ ก็ต้อง “ร้องทุกข์ภายใน ๓ เดือน นับแต่รู้เรื่อง และรู้ตัวผู้กระทำผิด มิฉะนั้น คดีเป็นอันขาดอายุความดำเนินคดี ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๙๖
นอกจาก พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ แล้วยังมี
ระเบียบกระทรวงสาธารณสุขเรื่อง การคุ้มครองและจัดการข้อมูลด้านสขภาพของบุคคล พ.ศ. ๒๕๖๑
“ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” หมายความว่า ข้อมูลหรือสิ่งใด ๆ ที่แสดงออกมาในรูปเอกสาร แฟ้ม รายงาน หนังสือ แผนผัง แผนที่ ภาพวาด ภาพถ่าย ฟิล์ม การบันทึกภาพหรือเสียง การบันทึกโดยเครื่องมือทางอิเล็กทรอนิกส์หรือวิธีอื่นใดที่ทําให้สิ่งที่บันทึกไว้ปรากฏขึ้นในเรื่องที่เกี่ยวกับสุขภาพของบุคคลที่สามารถระบุตัวบุคคลได้และให้รวมถึงข้อมูลอื่น ๆ ตามที่คณะกรรมการเปิดเผยข้อมูล
อิเล็กทรอนิกส์ประกาศกําหนด
กล่าวโดยสรุป จะเห็นได้ว่า “ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” ถือว่า เป็นความลับส่วนบุคคลที่บุคคลใดจะนำไปเปิดเผยโดยไม่ได้รับอนุญาต หรือไม่ได้รับความยินยอมจากเจ้าของข้อมูลไม่ได้ โดยเฉพาะการเจ็บป่วย ไม่ว่าจะด้วย โรคมะเร็ง โรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง ( โรคเอดส์) ฯลฯ หากฝ่าฝืนไปเปิดเผยข้อมูลส่วนบุคคลด้านสุขภาพโดยผู้เป็นเจ้าของข้อมูลไม่อนุญาต หรือไม่ยินยอม อาจได้รับโทษทางอาญาจําคุกไม่เกิน หกเดือน” หรือ “ปรับไม่เกินหนึ่งหมื่นบาท” หรือทั้งจําทั้งปรับ
อ่านมาถึงบรรทัดนี้ หวังว่า ท่านคงจะไม่ไปเปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพบุคคลอื่น โดยเขาไม่อนุญาต หรือไม่ยินยอม เพราะนอกจากอาจถูกฟ้องดำเนินคดีทั้งทางแพ่งและทางอาญาดังที่กล่าวแล้ว แต่เราอาจเป็น “ ผู้ที่ฆ่าเขาโดยเราไม่รู้ตัว” ก็ได้ หากผู้ป่วยโรคมะเร็งเกิดความเครียดแล้วเกิดอาการทรุดลง ดังคำกล่าวที่ว่า
*** นายวรเทพ สกุลพิชัยรัตน์ อัยการศาลสูงจังหวัดสมุทรปราการ
(อดีต) รองประธานคณะอนุกรรมาธิการการศึกษาการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม และสิทธิมนุษยชน (คนที่สอง) ในคณะกรรมาธิการการกฎหมาย การยุติธรรมและสิทธิมนุษยชน สภาผู้แทนราษฎร
๑๑ มกราคม ๒๕๖๗
“ โรคมะเร็ง” เป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับหนึ่งของคนไทย และเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับต้น ๆ ของคนทั่วโลก ประเทศไทยพบผู้ป่วยมะเร็งรายใหม่ปีละประมาณ ๑๔๐,๐๐๐ คน เสียชีวิตประมาณ ๘๐,๐๐๐ คน โรคมะเร็งที่พบมาก ๕ อันดับแรก คือ มะเร็งตับและท่อน้ำดี, มะเร็งปอด, มะเร็งเต้านม, มะเร็งลำไส้ใหญ่และไส้ตรง และ มะเร็งปากมดลูก
ผู้ป่วยโรคมะเร็งต้องการกำลังใจในการต่อสู้กับโรคมะเร็งอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากผู้ป่วยต้องประสบกับปัญหาต่างๆ เป็นระยะ เช่น ระยะที่ทราบว่าตัวเองเป็นโรคมะเร็งแล้วมีจิตใจหดหู่ ระยะที่ต้องรับการรักษาด้วยการผ่าตัด อาจต้องใช้เวลาอยู่ในโรงพยาบาลช่วงหนึ่ง ขณะที่รับยาเคมีบำบัดหรือการฉายรังสี อาจมีการเปลี่ยนแปลงของรูปลักษณ์ภายนอกบางอย่างที่สังเกตเห็นได้ เช่นผมร่วง ร่างกายสูบผอม และเมื่อโรคมะเร็งลุกลามมากจนผู้ป่วยอยู่ระยะสุดท้ายของชีวิต ผู้ป่วยอาจมีความอ่อนเพลีย ความคิดสับสน แต่ละช่วงเวลาผู้ป่วยจะมีปฏิกิริยาตอบสนองแตกต่างกันไป ผู้ป่วยโรคมะเร็งบางราย พอทราบว่า ตนเองเป็นโรคมะเร็ง อาการป่วยก็ทรุดลงทันที ทั้งที่ ก่อนทราบก็ใช้ชีวิตตามปกติ
การเผยแพร่ข้อมูลของผู้ป่วย ทั้งอาการเจ็บป่วย รูปภาพของผู้ป่วยผ่านโลกอินเตอร์เน็ต อาจเกิดมาจากความไม่รู้ หรือรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ซึ่งอาจหลุดมาจากประชาชนเอง หรือจากบุคลากรทางการแพทย์ ทั้งเจตนาและไม่เจตนา บ้างก็มีเจตนาดีต้องการช่วยเหลือผู้ป่วย เช่น การขอรับบริจาคเลือดหายาก
แต่ทั้งนี้ พึงจะต้องระวังในการโพสต์ข้อมูลเหล่านี้โดยที่ผู้ป่วยหรือญาติผู้ป่วยไม่อนุญาต เพราะ สุ่มเสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิส่วนบุคคล และ ขัดต่อพ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ ตามมาตรา ๗ ที่ระบุว่า “ ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล เป็นความลับส่วนบุคคล ผู้ใดจะนำไปเปิดเผยและอาจทำให้บุคคลนั้นเสียหายไม่ได้ เว้นแต่ ได้รับอนุญาตจากบุคคลนั้นโดยตรง และไม่ว่าในกรณีใดๆ ผู้ใดจะอาศัยอำนาจหรือสิทธิตามกฎหมายว่าด้วยข้อมูลข่าวสารของราชการ เพื่อขอเอกสารเกี่ยวกับข้อมูลสุขภาพของบุคคลไม่ได้”
และหาก แพทย์ เป็นผู้เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของผู้ป่วย มะเร็ง เสียเองอาจผิดได้ถ้า :
มาตรา ๓๒๓ ประมวลกฎหมายอาญา
“ ผู้ใดล่วงรู้หรือได้มาซึ่งความลับของผู้อื่นโดยเหตุที่เป็นเจ้าพนักงานผู้มีหน้าที่ โดยเหตุที่ประกอบอาชีพ เป็นแพทย์ เภสัชกร คนจำหน่ายยา นางผดุงครรภ์ ผู้พยาบาล นักบวช หมอความ ทนายความ หรือผู้สอบบัญชีหรือโดยเหตุที่เป็นผู้ช่วยในการประกอบอาชีพนั้นแล้วเปิดเผยความลับนั้นในประการที่น่าจะเกิดความเสียหายแก่ผู้หนึ่งผู้ใด ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินหกเดือน หรือปรับไม่เกินหนึ่งหมื่นบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
“ ข้อมูลมุขภาพของบุคคล เป็น “ความลับส่วนบุคคล” ผู้ใดจะนําไปเปิดเผยในประการที่ น่าจะทําให้บุคคลนั้นเสียหายไม่ได้
เหตุที่นำเรื่อง “ การเปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล โดยเฉพาะ เรื่อง “มะเร็ง” ของบุคคลอื่น มาเปิดเผยโดยผู้อื่น (เจ้าของข้อมูล) ไม่อนุญาต หรือไม่ยินยอม จะกระทำไม่ได้
สืบเนื่องมาจากปรากฏข่าวว่า มีการนำ “ข้อมูลส่วนบุคคลด้านสุขภาพ”ของ ผู้นำองค์กรกระบวนการยุติธรรม เรื่องการป่วยเจ็บ (โรคมะเร็ง ) โดยกล่าวอ้าง/ อ้างอิงว่า “ป่วยเป็นโรคมะเร็ง” ทั้งที่ ผู้เป็นเจ้าของข้อมูลสุขภาพ มิได้อนุญาต หรือ ยินยอมให้เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพดังกล่าว
หากเป็นเรื่องจริง....... ก็เป็น เรื่องการเปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคลโดยไม่ได้รับอนุญาต
แต่หากไม่เป็นเรื่องจริง.... นอกจากจะเป็นการละเมิดสิทธิบุคคลอื่น และเป็นความผิดตามกฎหมายดังที่กล่าวแล้ว ยังอาจทำให้ผู้ถูกอ้างอิงถึงได้รับความเสียหาย โดยเฉพาะผู้นำองค์กร หรือ แม่ทัพขององค์กร ย่อมอาจทำให้บุคลากรในองค์กรอาจเสียขวัญ เสียกำลังใจได้
คนที่ยินยอมและอนุญาตให้เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพ โดยเฉพาะ” ป่วยโรคมะเร็ง” ได้ก็มี และ ที่เห็นเด่นชัด คือ“ คุณชูวิทย์ กมลวิศิษฐ์” ที่ออกมาเปิดเผยและแถลงข่าวว่า “ตนเองกำลังป่วยเป็นโรคมะเร็ง” ขอยุติบทบาทและขอไปรักษาตัวที่ต่างประเทศ
และเพื่อให้เกิดความเข้าใจกฎหมายในเรื่องดังกล่าว
ตามพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติพ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๗ “ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” เป็น “ความลับส่วนบุคคล” ผู้ใด จะนําไปเปิดเผยในประการที่น่าจะทําให้บุคคลนั้นเสียหายไม่ได้
เว้นแต่ การเปิดเผยนั้น เป็ํนไปตามความประสงค์ของบุคคลนั้นโดยตรง หรือ มีกฎหมายเฉพาะบัญญัติให้ต้องเปิดเผย
แต่ไม่ว่าในกรณีใด ๆ ผู้ใด จะอาศัยอํานาจ หรือ สิทธิตามกฎหมายว่าด้วยข้อมูลข่าวสารของราชการ หรือ พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ หรือ กฎหมายอื่น เพื่อขอเอกสารเกี่ยวกับ ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล ที่ไม่ใช่ของตนไม่ได้
“กฎหมายยกเว้นให้เปิดเผยได้” เช่น
พระราชบัญญัติิข้อมูลข่าวสารของราชการ พ.ศ. ๒๕๔๐
มาตรา ๒๔ “ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” ที่อยู่ใ่นความครอบครองของหน่วยงานของรัฐตาม พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ เช่น โรงพยาบาลรัฐจะเปิดเผยข้อมูลของผู้ป่วยต่อเจ้าหน้าที่ภายในโรงพยาบาลแห่งนั้น จะกระทำได้ก็ต่อเมื่อ เป็นการนำข้อมูลไปใช้้เพื่อประโยชน์ในการดูแลรักษาผู้ป่วยรายนั้น หรือ เพื่อพัฒนา ปรับปรุงคุณภาพการรักษาพยาบาลของโรงพยาบาลแห่งนั้นเอง กรณีนี้ก็เข้าข้อยกเว้น ตามมาตรา ๒๔
ส่วน “การเปิดเผยข้อมูลที่ ไม่ต้องได้รับความยินยอม”
การนำข้อมูลผู้ป่วยไปใช้ให้เพื่อประโยชน์ในการศึกษาวิจัยทางคลินิก หรือการศึกษาวิจัยเชิงระบาดวิทยา
ข้อมูลผู้ป่วยที่ หน่วยงานหรือนักวิจัยควรดำเนินการปกปิดชื่อ หรือส่วนที่ทำให้รู้ว่าเป็นข้อมูลของผู้ป่วย ซึ่งจะทำให้ข้อมูลดังกล่าว ไม่ถือเป็นข้อมูลส่วนบุคคลอีก
แล้ว “ข้อมูลสุขภาพ” คือ อะไร ?
พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติพ.ศ. ๒๕๕๐
มาตรา ๓ “สุขภาพ” หมายความว่า ภาวะของมนุษย์ที่สมบูรณ์ทั้งทางกาย ทางจิต ทางปัญญา และทางสังคม เชื่อมโยงกันเป็นองค์รวมอย่างสมดุล
“ ข้อมูลด้านสุขภาพ” สะท้อนให้เห็นความหมายได้จาก
มาตรา ๘ ใน การบริการสาธารณสุข บุคลากรด้านสาธารณสุข ต้องแจ้ง” ข้อมูลด้านสุขภาพ”ที่เกี่ยวข้องกับการให้บริการให้ผู้รับบริการทราบอย่างเพียงพอที่ผู้รับบริการจะใช้ประกอบการตัดสินใจในการรับหรือไม่รับบริการใด
และในกรณีที่ ผู้รับบริการ ปฏิเสธไม่รับบริการใด จะให้บริการนั้นมิได้
ในกรณีที่ เกิดความเสียหายหรืออันตรายแก่ผู้รับบริการ เพราะเหตุที่ “ผู้รับบริการ” ปกปิด ข้อเท็จจริงที่ตนรู้และควรบอกให้แจ้ง หรือ แจ้งข้อความอันเป็นเท็จ ผู้ให้บริการ ไม่ต้องรับผิดชอบในความเสียหายหรืออันตรายนั้น
เว่นแต่ เป็นกรณีที่ ผู้ให้บริการ ประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรง
หากฝ่าฝืน ไปเปิดเผยข้อมูลสุขภาพของบุคคลอื่นโดยฝ่าฝืนความยินยอมของเจ้าของข้อมูลสุขภาพ มีผลเช่นใด ?
:
มาตรา ๔๙ ผู้ใดฝ่าฝืนมาตรา ๗ หรือ มาตรา ๙ ต้องระวางโทษ “จําคุกไม่เกิน หกเดือน” หรือ “ปรับไม่เกินหนึ่งหมื่นบาท” หรือทั้งจําทั้งปรับ
แต่ความผิดตามมาตรานี้ “เป็นความผิดอันยอมความได้”
มาตรา ๔๙ ผู้ใดฝ่าฝืนมาตรา ๗ หรือ มาตรา ๙ ต้องระวางโทษ “จําคุกไม่เกิน หกเดือน” หรือ “ปรับไม่เกินหนึ่งหมื่นบาท” หรือทั้งจําทั้งปรับ
แต่ความผิดตามมาตรานี้ “เป็นความผิดอันยอมความได้”
ดังนั้น เมื่อ การเปิดเผยข้อมูลสุขภาพบุคคล เป็น “ความผิดอันยอมความ” ได้ ก็สามารถ “ถอนคำร้องทุกข์” ได้เช่นกัน และเมื่อ “ถอนคำร้องทุกข์ สิทธินำคดีอาญามาฟ้องย่อมเป็นอันระงับไป ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา ๓๙ (๒) และหากจะร้องทุกข์ ก็ต้อง “ร้องทุกข์ภายใน ๓ เดือน นับแต่รู้เรื่อง และรู้ตัวผู้กระทำผิด มิฉะนั้น คดีเป็นอันขาดอายุความดำเนินคดี ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๙๖
นอกจาก พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ แล้วยังมี
ระเบียบกระทรวงสาธารณสุขเรื่อง การคุ้มครองและจัดการข้อมูลด้านสขภาพของบุคคล พ.ศ. ๒๕๖๑
“ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” หมายความว่า ข้อมูลหรือสิ่งใด ๆ ที่แสดงออกมาในรูปเอกสาร แฟ้ม รายงาน หนังสือ แผนผัง แผนที่ ภาพวาด ภาพถ่าย ฟิล์ม การบันทึกภาพหรือเสียง การบันทึกโดยเครื่องมือทางอิเล็กทรอนิกส์หรือวิธีอื่นใดที่ทําให้สิ่งที่บันทึกไว้ปรากฏขึ้นในเรื่องที่เกี่ยวกับสุขภาพของบุคคลที่สามารถระบุตัวบุคคลได้และให้รวมถึงข้อมูลอื่น ๆ ตามที่คณะกรรมการเปิดเผยข้อมูล
อิเล็กทรอนิกส์ประกาศกําหนด
“ข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์” หมายความว่า ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคลที่เป็นเอกสารหรือข้อความในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์
การคุ้มครองข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล
ข้อ ๑๓ “ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” เป็น ความลับส่วนบุคคล จะเปิดเผยได้ต่อเมื่อได้รับความยินยอมจากเจ้าของข้อมูลหรือผู้มีอํานาจกระทําการแทนตามข้อ ๑๔ (๒) - (๕) และตามที่กฎหมายบัญญัติไว้เท่านั้น และ การเปิดเผยจะทําให้เกิดความเสียหายแก่เจ้าของข้อมูลและผู้ครอบครองข้อมูลไม่ได้
ข้อ ๑๔ บุคคลดังต่อไปนี้มี สิทธิขอให้เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล
(๑) ผู้เป็นเจ้าของข้อมูล
(๒) ผู้ที่ได้รับมอบอํานาจจากผู้เป็นเจ้าของข้อมูล
(๓) ผู้ที่ได้รับความยินยอมจากผู้เป็นเจ้าของข้อมูล
(๔) ผู้มีอํานาจกระทําการแทนเจ้าของข้อมูล คือ ผู้แทนโดยชอบธรรม, ผู้อนุบาลและผู้พิทักษ์
(๕) ทายาท ในกรณีผู้เป็นเจ้าของข้อมูลเสียชีวิต ( สามีหรือภรรยาโดยชอบด้วยกฎหมาย บุตรหรือผู้สืบสันดานตามความเป็นจริง บุตรบุญธรรมตามกฎหมาย บิดาหรือมารดาตามความเป็นจริง)
ข้้อ ๑๕ บุคคลดังต่อไปนี้ มีอํานาจขอให้ “ผู้ควบคุมข้อมูล” เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของ
บุคคลโดย ไม่จําต้องได้รับความยินยอมจากเจ้าของข้อมูลหรือผู้มีอํานาจกระทําการ คือ ศาล, พนักงานสอบสวนเจ้าหน้าที่ตํารวจ, คณะกรรมาธิการ, คณะกรรมการ, คณะอนุกรรมการและเจ้าหน้าที่ที่มีกฎหมายให้อํานาจในการเรียกเอกสารข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคลได้
ทั้งนี้ ต้องไม่เป็นการนําข้อมูลไปใช้ในทางให้เกิดความเสียหายแก่เจ้าของข้อมูลหรือทายาท
การคุ้มครองข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล
ข้อ ๑๓ “ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” เป็น ความลับส่วนบุคคล จะเปิดเผยได้ต่อเมื่อได้รับความยินยอมจากเจ้าของข้อมูลหรือผู้มีอํานาจกระทําการแทนตามข้อ ๑๔ (๒) - (๕) และตามที่กฎหมายบัญญัติไว้เท่านั้น และ การเปิดเผยจะทําให้เกิดความเสียหายแก่เจ้าของข้อมูลและผู้ครอบครองข้อมูลไม่ได้
ข้อ ๑๔ บุคคลดังต่อไปนี้มี สิทธิขอให้เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล
(๑) ผู้เป็นเจ้าของข้อมูล
(๒) ผู้ที่ได้รับมอบอํานาจจากผู้เป็นเจ้าของข้อมูล
(๓) ผู้ที่ได้รับความยินยอมจากผู้เป็นเจ้าของข้อมูล
(๔) ผู้มีอํานาจกระทําการแทนเจ้าของข้อมูล คือ ผู้แทนโดยชอบธรรม, ผู้อนุบาลและผู้พิทักษ์
(๕) ทายาท ในกรณีผู้เป็นเจ้าของข้อมูลเสียชีวิต ( สามีหรือภรรยาโดยชอบด้วยกฎหมาย บุตรหรือผู้สืบสันดานตามความเป็นจริง บุตรบุญธรรมตามกฎหมาย บิดาหรือมารดาตามความเป็นจริง)
ข้้อ ๑๕ บุคคลดังต่อไปนี้ มีอํานาจขอให้ “ผู้ควบคุมข้อมูล” เปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพของ
บุคคลโดย ไม่จําต้องได้รับความยินยอมจากเจ้าของข้อมูลหรือผู้มีอํานาจกระทําการ คือ ศาล, พนักงานสอบสวนเจ้าหน้าที่ตํารวจ, คณะกรรมาธิการ, คณะกรรมการ, คณะอนุกรรมการและเจ้าหน้าที่ที่มีกฎหมายให้อํานาจในการเรียกเอกสารข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคลได้
ทั้งนี้ ต้องไม่เป็นการนําข้อมูลไปใช้ในทางให้เกิดความเสียหายแก่เจ้าของข้อมูลหรือทายาท
กล่าวโดยสรุป จะเห็นได้ว่า “ข้อมูลด้านสุขภาพของบุคคล” ถือว่า เป็นความลับส่วนบุคคลที่บุคคลใดจะนำไปเปิดเผยโดยไม่ได้รับอนุญาต หรือไม่ได้รับความยินยอมจากเจ้าของข้อมูลไม่ได้ โดยเฉพาะการเจ็บป่วย ไม่ว่าจะด้วย โรคมะเร็ง โรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง ( โรคเอดส์) ฯลฯ หากฝ่าฝืนไปเปิดเผยข้อมูลส่วนบุคคลด้านสุขภาพโดยผู้เป็นเจ้าของข้อมูลไม่อนุญาต หรือไม่ยินยอม อาจได้รับโทษทางอาญาจําคุกไม่เกิน หกเดือน” หรือ “ปรับไม่เกินหนึ่งหมื่นบาท” หรือทั้งจําทั้งปรับ
อ่านมาถึงบรรทัดนี้ หวังว่า ท่านคงจะไม่ไปเปิดเผยข้อมูลด้านสุขภาพบุคคลอื่น โดยเขาไม่อนุญาต หรือไม่ยินยอม เพราะนอกจากอาจถูกฟ้องดำเนินคดีทั้งทางแพ่งและทางอาญาดังที่กล่าวแล้ว แต่เราอาจเป็น “ ผู้ที่ฆ่าเขาโดยเราไม่รู้ตัว” ก็ได้ หากผู้ป่วยโรคมะเร็งเกิดความเครียดแล้วเกิดอาการทรุดลง ดังคำกล่าวที่ว่า
“ กาย และ จิต สัมพันธ์กัน”
กายดี จิตใจดี จิตทรุด กายทรุด
กายดี จิตใจดี จิตทรุด กายทรุด
*** นายวรเทพ สกุลพิชัยรัตน์ อัยการศาลสูงจังหวัดสมุทรปราการ
(อดีต) รองประธานคณะอนุกรรมาธิการการศึกษาการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม และสิทธิมนุษยชน (คนที่สอง) ในคณะกรรมาธิการการกฎหมาย การยุติธรรมและสิทธิมนุษยชน สภาผู้แทนราษฎร
